Κάρπαθος

I

Νησί (301,17 τ. χλμ., 5.750 κάτ.) του νοτιοανατολικού Αιγαίου. Βρίσκεται στο νότιο άκρο του δωδεκανησιακού συμπλέγματος, 25 ναυτικά μίλια ΝΔ της Ρόδου. Υπάγεται διοικητικά στον νομό Δωδεκανήσου. Πρωτεύουσα του νησιού είναι η ομώνυμη κωμόπολη, η οποία είναι χτισμένη στον μυχό του όρμου των Πηγαδιών, στη θέση της αρχαίας Ποτίδαιας.

Στο νησί υπάρχουν αρκετά βουνά, με υψηλότερο τη Λάστο (υψόμ. 1.215 μ.), γνωστό και με την ονομασία Καλή Λίμνη, που χωρίζει το νησί στην Επάνω μεριά και στην Κάτω μεριά. Το βουνό βρίσκεται στη μέση του νησιού, γι’ αυτό οι οικισμοί της περιοχής ονομάζονται Μεσοχώρια. Εξίσου ψηλό βουνό είναι ο Άγιος Ηλίας (υψόμ. 1.140 μ.), ο οποίος είναι κατάφυτος με μυρτιές, πρινάρια, κουμαριές, θυμάρια κ.ά. Στις χαμηλές πλαγιές του καλλιεργούνται συκιές και αμυγδαλιές.

Στα ΝΔ της βορειότερης άκρης του νησιού βρίσκεται η υφαλοχαράδρα της Κ., που κατευθύνεται στο ακρωτήριο Σίδερο της ανατολικής Κρήτης και καταλήγει στην περιοχή που βρίσκεται μεταξύ Κρήτης και Σαντορίνης. Το μεγαλύτερο βάθος της φτάνει τα 3.294 μ.

Στο νησί βρίσκονται αρκετοί αξιόλογοι οικισμοί με κυριότερο τον Όλυμπο, όπου οι παραδόσεις και το τοπικό ιδίωμα της Κ. διατηρούνται αναλλοίωτα.

Ιστορία. Στους αρχαίους χρόνους η Κ. ονομαζόταν Τετράπολις και Παλληνία Κ. Ο Όμηρος την ονομάζει Κ. Πρώτοι κάτοικοί της αναφέρονται οι Πελασγοί και οι Δωριείς. Τον 9ο αι. π.Χ. η Κ. αναδείχθηκε σε αξιόλογο ναυτιλιακό και εμπορικό κέντρο. Κατά την κλασική ελληνική περίοδο μαζί με τα υπόλοιπα Δωδεκάνησα υποτάχθηκε στη Σπάρτη. Αργότερα, επί Κόνωνα (395 π.Χ.), οι Καρπάθιοι τάχθηκαν στο πλευρό των Αθηναίων. Οι τελευταίοι, τιμώντας τη φιλία των Καρπαθίων, τους παραχώρησαν αυτονομία και εξαιρετικά προνόμια. Μετά τη διαίρεση της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας η Κ. πέρασε στη Βυζαντινή αυτοκρατορία διοικούμενη από δικό της άρχοντα. Το νησί ερημώθηκε πολλές φορές κατά τη διάρκεια των επιδρομών Σαρακηνών Αράβων, Ενετών και Φράγκων. Αργότερα η Κ. ακολούθησε την τύχη της Κωνσταντινούπολης, όταν εκείνη κατελήφθη από τους Φράγκους. Ύστερα από μερικά χρόνια οι Γενοβέζοι, με την έγκριση των Βυζαντινών αυτοκρατόρων, κατέλαβαν τα νησιά Ρόδο, Κ. και Κάσο. Άρχοντες των νησιών διετέλεσαν οι Γενοβέζοι Ανδρέας Μορέσιο και ο αδελφός του, Λουδοβίκος. Το 1306 κατέλαβε το νησί ο Κρητικός Ανδρέας Κορνάρος, ο οποίος είχε αναλάβει τη διοίκηση μέχρι την άλωσή του από τους Τούρκους υπό τον Χαϊρεντίν Μπαρμπαρόσα. Παρέμεινε στην τουρκική κατοχή έως το 1912, αλλά απολάμβανε ειδικά προνόμια, τα οποία είχε παραχωρήσει ο σουλτάνος στα Δωδεκάνησα. Στην Επανάσταση του 1821 και για ορισμένο χρονικό διάστημα ενσωματώθηκε στο εμπόλεμο έθνος με διοικητή τον έπαρχο Γρηγοριάδη. Με το πρωτόκολλο του Λονδίνου (1830) η Κ. περιήλθε ξανά στην κατοχή των Τούρκων. Το 1912 κατελήφθη από τους Ιταλούς, το 1945 από τους Βρετανούς και, τελικά, το 1947 με τη συνθήκη του Παρισιού αναγνωρίστηκε –μαζί με τα άλλα νησιά της Δωδεκανήσου– ως αναπόσπαστο τμήμα του ελληνικού εδάφους.

Η Κάρπαθος βρίσκεται στο νότιο άκρο του δωδεκανησιακού συμπλέγματος (φωτ. ΑΠΕ).

II

Παράλια κωμόπολη (υψόμ. 25 μ., 2.077 κάτ.) της Καρπάθου. Βρίσκεται στην ανατολική ακτή του νησιού, στο νότιο άκρο της, στον νότιο μυχό του όρμου Πηγάδια. Είναι το λιμάνι του νησιού και απέχει 242 ναυτικά μίλια από τον Πειραιά. Αποτελεί έδρα του ομώνυμου δήμου.